Na świecie jest bardzo wielu inteligentnych ludzi, którzy odnieśli w swoim życiu sukces. Samo pojęcie inteligencji i zrozumienie powiązań między inteligencją i jej różnymi cechami sprawia już jednak wiele trudności. Czym jest inteligencja i jakie czynniki na nią wpływają?
Definicja inteligencji
Gdy ktoś zapyta na czym polega ludzka inteligencja to najczęściej podkreśla się zdolność rozwiązywania problemów, umiejętność krytycznego myślenia, wykorzystania logiki. Innymi słowy inteligencja to sposób w jaki odbierasz, oceniasz lub reagujesz na bodźce zewnętrzne bez względu na to czy jest to zadanie matematyczne czy przewidzenie kolejnego ruchu w grze w szachy. Nasza inteligencja jest więc zbiorową zdolnością do działania i reagowania w ciągle zmieniającym się środowisku. Jednym z najczęściej stosowanych narzędzi do poziomu wysokości IQ są tradycyjne testy. Według badaczy, m.in. twórcy koncepcji inteligencji wielorakich Howarda Gardnera nie są one jednak miarodajne, gdyż koncentrują się tylko na jednej dziesiątej intelektu, co potwierdza chociażby fakt, że Einstein i Edison uważani za bardzo inteligentnych słabo radzili sobie z rozwiązywaniem szkolnych testów.
Dwa podstawowe źródła inteligencji
Powszechnie panują dwa opozycyjne poglądy na temat tego skąd bierze się inteligencja. Pierwszy z nich mówi o tym, że tylko dzięki ciężkiej pracy i praktyce można osiągnąć wysoki poziom inteligencji. Osoby stojące na przeciwległym biegunie uważają z kolei, że inteligencja jest uwarunkowana genetycznie. Innymi słowy niektórzy ludzie rodzą się inteligentnymi i nawet jeśli nie będą inwestować w swój rozwój to i tak będą inteligentnymi. Oba stanowiska są częściowo prawdziwe, gdyż zazwyczaj ciężko jest jednoznacznie określić jaka jest zależność między genami i doświadczeniem a poziomem inteligencji. Inteligencja jest bowiem bardzo skomplikowanym połączeniem czynników genetycznych i środowiskowych. Jak więc je rozdzielić, by móc je zbadać?
Badanie czynników genetycznych
Jedną z podejmowanych strategii, mającą pomóc naukowcom zbadać jak silny jest wpływ czynników genetycznych na inteligencję jest badanie bliźniąt. Bliźnięta jednojajowe dzielą bowiem 100% swoich genów, a dwujajowe 50%. Badanie wpływu czynników genetycznych na inteligencję polegałoby więc na określeniu tego czy bliźnięta jednojajowe mają bardziej zbliżony do siebie iloraz inteligencji w stosunku do bliźniąt dwujajowych. Podobnie można byłoby zbadać czy poziom inteligencji rodzeństwa, które wychowuje się w tym samym gospodarstwie domowym jest taki sam jak rodzeństwa rozdzielonego przy urodzeniu i wychowującego się w innej rodzinie. Wprawdzie na poziom inteligencji rodzeństwa, które wychowuje się w tym samym gospodarstwie domowym wpływają inne czynniki, ale jednak można przyjąć, że mają oni tych samych rodziców i ten sam dostęp do literatury, telewizji czy innych źródeł kultury. Z badań można wywnioskować, że geny odpowiadają za średnio połowę naszego ilorazu inteligencji, przy czym:
Dane te nie pasują więc do powszechnego poglądu, że genetyka będzie odgrywać większą rolę u małych dzieci natomiast czynniki związane ze środowiskiem u starszych, które żyją już dłużej w danym środowisku.
Inne badania przeprowadzone z udziałem bliźniąt wykazały, że środowisko również odgrywa bardzo istotną rolę w kształtowaniu poziomu inteligencji. Okazało się, że wśród dzieci, które mieszkały w domu pozbawionym podstawowych środków do życia i zostały przysposobione do rodzin o lepszym statusie inteligencja wzrosła. Wśród wymienianych czynników, które mogły wpłynąć na ten stan rzeczy wymienia się: lepsze środowisko domowe, lepsze odżywianie, szkolnictwo, wyższe oczekiwania rodziców.
Wydawać więc by się mogło, że to genetyka w przeważającej mierze wpływa na poziom inteligencji, a czynniki środowiskowe mogą nieco obniżyć lub podnieść poziom inteligencji. Czy jednak jest tak istotnie?
Efekt Flynna
Prawdziwy przełom w badaniach na temat inteligencji nastąpił w roku 1980, kiedy to James Flynn opisał zależność między inteligencją a upływającym czasem. Okazało się, że w ciągu ostatniego półwiecza poziom IQ uległ znacznemu wzrostowi. Jak wynika z badań przeprowadzonych na holenderskich wojskowych poborowych poziom IQ wzrósł o 21 punktów w ciągu trzydziestu lat (1952-1982). Nie był to jednak odosobniony przypadek. Efekt ten zaobserwowano w kilkunastu krajach na świecie, w tym w USA. Wyniki te były ogromnym zaskoczeniem, zwłaszcza jeśli weźmie się pod uwagę fakt, że zakładano, że to genetyka ma największy wpływ na poziom inteligencji. Stąd prosty wniosek, że czynniki środowiskowe nie powinny odgrywać zbyt wielkiej roli we wzroście lub spadku poziomu IQ w czasie, gdyż ogólna pula genów ulega zmianom bardzo powoli. Wzrost okazał się jednak zbyt wysoki, by można go było tłumaczyć zmianami w genach. Według Flynna oraz jego współpracownika Billa Dickensa wpływ genetyki na inteligencję jest tak naprawdę niewielki. Według nich czynniki genetyczne skłaniają daną osobę do szukania określonych środowisk. Dickens, aby zobrazować to stwierdzenie przytacza przykład jednojajowych, wysokich bliźniąt, którzy zostali rozdzieleni przy urodzeniu i wychowywali się w różnych środowiskach. Ich wzrost sprawił, że od wczesnych lat życia dobrze grali na podwórku w koszykówkę. W końcu poprosili rodziców o to, by założyli u nich przed domem kosz. Umiejętności każdego z nich podwoiły się wraz z praktyką. W szkole każdy z nich był członkiem młodzieżowej drużyny koszykarskiej. Częsta praktyka doprowadziła do coraz lepszych wyników, tak, że na koniec szkoły średniej każdy z nich grał lepiej niż 98% pozostałej populacji ludzi. Badacz, który chciałby przeanalizować rozwój ich umiejętności mógłby dojść do wniosku, że umiejętności koszykarskie były determinowane w głównej mierze przez geny. Byłby jednak w błędzie. Geny sprawiły bowiem jedynie to, że byli oni wysocy i właśnie ten czynnik miał wpływ na to, że więcej grali w koszykówkę. W praktyce więc to środowisko doprowadziło do tego, że stali się dobrzy w koszykówkę, nie geny. Stąd konkluzja, że efektów genetycznych można szukać w różnych środowiskach.
Wnioski te są niezwykle istotne, gdyż pozwalają przyjąć za prawdziwe stwierdzenie, że inteligencję można poprawić. Choć genetyka faktycznie może sprawić, że niektórym osobom będzie łatwiej zrozumieć pewne rzeczy to jednak największą rolę w kształtowaniu poziomu inteligencji człowieka odgrywają czynniki środowiskowe. Okazuje się, że nawet niewielkie różnice genetyczne są w stanie skłonić ludzi do tego, by szukać doświadczeń w różnych środowiskach i właśnie te doświadczenia rodzą różnice poznawcze. Fakt, że geny są takie same zachęca ich do poszukiwania podobnych środowisk. Dodatkowo naukowcy ostatnio ujawnili badania, które potwierdzają wpływ tworzenia połączeń w mózgu na inteligencję. Stąd można dojść do wniosku, że inteligencja jest plastyczna. Te informacje warto wykorzystać w szkole w procesie nauczania. Przekonując uczniów, że poziom inteligencji może wzrosnąć można bowiem stymulować ich rozwój.
Na podstawie: Education.com
Komentuj przez Facebooka